Skrevet av oppdrettar Sondre Eide. Han er en av IntraFish sine faste gjesteskribenter. De øvrige er: økonomiprofessor Bård Misund, Sigrid Ratvik Østvik – advokatfullmektig i Schjødt, Dag Sletmo – seniorrådgivar i DNB Seafood, ulike bidragsytere frå Sjømat Norge, Nina Santi, seniorrådgivar i Inaq og Erlend Bullvåg, administrerande direktør i Kunnskapsparken Bodø.
Da var ein gong tre laksar ved namn smolten bruse, laksen bruse og storlaksen bruse som ville reise til eit beskytta og lusefritt miljø med betre velferd og miljø, for og ete seg feite. For å kome dit måtte dei forbi eit stort byråkratpolitisk troll.
Fyrst kom smolten bruse til brua på merdkanten. Då vakna trollet som spurte kven er det som prøver å kome seg ut av den opne merden mi. Da er meg, den superblanke smolten bruse. Eg vil gjerne bu i eit lusefritt miljø, sånn at eg og resten av smoltflokken min kan sleppe avlusing, vekse fort og ta igjen dei eldre brørne mine (mora var tredjegangsgyter). Det går ikkje. No kjem eg og tar deg, sa trollet. Så vart smolten behandla rett tilbake inn i den opne merden i raud sone.
Så kom den mellomste laksen bruse til brua på merdkanten. Kven er det som prøver å kome seg ut av den opne merden mi, spurte trollet. Da er berre meg, den mellomste laksen bruse. Eg ynskjer at slammet mitt vert samla opp, slik at vatnet ikkje set grenser for kor mange av oss som kan bu her i den vidunderlege fjorden. Då kan me auke produksjonen utan å gå på akkord med naturen. Eg håpar også at eg verte ein skikkeleg storlaks og slepp å måtte fly til Midtausten som småfisk berre fordi eg ikkje toler ein behandling til. No kjem eg og tar deg, sa trollet. «Det finst da ikkje slike moglegheiter, du lever i drøymeland. Kom deg tilbake!»
Til slutt kom storlaksen bruse sjølv. Kven er da som prøver å kome seg ut av den opne merden mi, spurte det fleirhovude trollet. Da er berre meg, storlaksen bruse. No har me venta so lenge, og me har snakka med slektningar som har fått bu i lusefrie system, der dei unngår avlusing og sjukdom. Dei fortel at forholda er tilpassa korleis fisken vil ha da, samtidig som påverknaden på miljøet vert mindre. Då kunne me vorte fleire laksar som kan vere med å finansiere betre infrastruktur sånn at fleire mellom anna kjem seg trygt til jobb i snøvær og til badeland i sommarferien. Kan dykk ikkje legge til rette for å bygge ei realistisk laksetrapp for oss mellom opne og lukka merdar, spurte storlaksen bruse. No kjem eg og tar deg, sa trollet. «Me må tenke på heilskapen. Dette er ikkje tida for å gjere noko som helst. Slutt å mas, me er travle og held på med andre viktige ting!».
Dei tre laksane bruse sumde tilbake til stimen og fortalde om dei mislukka forsøka på å vekkje trollet. Samla i stimen, ei tett samling av skinande skjel og flimrande finnar, kommuniserte laksane gjennom rørsler og elektrokjemiske signal, slik evolusjonen har utvikla dei. Etter denne stille kommunikasjonen vart valet enkelt. Heile flokken bestemte seg for at det ikkje fanst noko anna alternativ enn å ta saka i eigne finnar. «Da finst andre område der dette trollet ikkje bestemmer,» sa den eine. «Eg orkar ikkje fleire avlusingar, la oss reise» sa den andre. «Eg har høyrt at trolla fleire andre stader stimulerer og legg til rette for bustader som er lusefrie, trygge og gode. Trollet her heime trur me vil til badeland, og forstår ikkje kva saka handlar om» sa den tredje.
Og sånn gjekk da. Snipp snapp snute, så var det norske berekraftige havbruks-eventyret ute.
(Kjelde: fritt etter Asbjørnsen og Moe)
Sjå føre dykk at bilindustrien hadde funne ein måte å produsera bilar som hadde null utslepp av CO₂ i drift. Da einaste dei trengde var land som la til rette for at det var økonomisk forsvarleg å investere i desse bilane i ein oppbygningsfase der dei allereie var testa og prøvd etter alle kunstens reglar. Andre land rundt oss hadde teke bilane i bruk, og dermed bidrege til redusere utslepp, verdiskaping og innovasjon. I Noreg bestemte politikarane at me ikkje vil leggje til rette for å ta i bruk desse nullutsleppsbilane. Me måtte vente på ei stortingsmelding om korleis me skulle behandle luftkvalitetsproblem i byane våre på vintrane og effektivisere kontrollorganet for partal og oddetallkjøring i byane. Stortingsmeldinga skulle kome om nokre år, og kanskje eller kanskje ikkje føre til endringar, ein eller annan gong i framtida.
Akkurat slik er det politikarane no trenera innføring og utvikling av nye berekraftige produksjonsmetodar i havbruksnæringa. Løysinga ligg på bordet til departementet. Gjennom innføring av ei lusefri-forskrift vil ein stimulere til at transformasjon frå opne til lusefrie produksjonsmetodar hadde skote fart. Da hadde ikkje kosta staten ei einaste krone, samtidig som lusetrykket langs heile kysten ville gått ned, leverandørindustrien hadde fått store oppdrag, og da hadde blitt sett ei heilt ny standard for fiskevelferd, natur og biologisk mangfald. Da er derfor nedslåande å lesa at politisk leiing i departementet meiner at «dette ikkje er tida for å behandle enkeltsaker».
Da er vanskeleg for oss næringsdrivande å forstå politikk, eg har ikkje master i statsvitskap. Men eg kan hugse frå ungdomsskulen at våre folkevalde på Stortinget bestemmer, og at Regjeringa skal utføre det folket gjennom våre representantar har bestemt. I fjor vår bestemte fleirtalet på Stortinget at det skulle innførast ei miljøteknologiordning i løpet av 2023. Da vedtaket har tydelegvis Regjeringa bestemt seg for å opponere mot. Dei vil rett og slett ikkje forholda seg til eit demokratisk vedtak. Igjen, frå ungdomsskulens lærebøker, erindrar eg å ha lese noko om dette under kapitelet «udemokratiske styresett». Til orientering ville innføringa av lusefriforskrifta ha imøtekomme da demokratiske vedtaket Stortinget fatta, utan å påverke gjennomgangen av trafikklyssystemet og løyvesystemet som heilskap.
For oss som brenn for at Noreg skal vere ein leiande nasjon i berekraftig havbruk, og som ser føre oss produksjonsmetodar utan påverknad frå lus og avlusing, møter me stadig på barrierar frå politikarane. Me treng politisk vilje til å byggje bruer som kan støtte innovasjon og framgang. Me må alle, lik dei modige bukkane bruse, vere klare til å krysse denne brua mot framtida. Ved å leggje til rette for lusefri teknologi i sjø, kan me gje laksen eit betre liv og samtidig auke den berekraftige produksjonen. Me står ved eit vegskilje der me må utforske nye horisontar og kanskje til og med definere om heile havbruksindustrien.
Da er på høgste tid at politikarane vågar å gjere spranget, å blåse i bukkehornet og flaume laksane bruse inn i dei teknologinøytrale lusefrie anlegga dei har lengta etter, der dei kan finne si seter, ein stad kor dei uforstyrra kan vekse seg store og feite.
Og i tråd med dei gamle forteljingane der magiske ting skjer i tretal, avsluttar me med våre tre heltar. Smolten, Laksen og Storlaksen Bruse, som heldt fram med å søkje etter eit miljø utan lus og berre fokus på å vekse opp og om dei endå ikkje har rømt til utlandet, så sym dei nok endå i den opne merden i raud sone, medan tida renn som ei stor elv for norsk havbruk sitt avgjerande vendepunkt.
Snipp, snapp, snute, tida til politikarane er snart ute.
